Tehnoestetika i tehnoumjetnost

Nova tehnoestetika je postmodernisticka teorija koja suvremeno drustvo, kulturu i umjetnost opisuje, objasnjava i interpretira posredstvom tehnoloskih informacijskih modela prikazivanja svijeta i generiranja nove tehnostvarnosti svijeta ljudi i strojeva. Postmoderna tehnoestetika je intertekstualna i interpretativna teorija koja nastaje suocavanjem diskursa estetike, teorije i povijesti umjetnosti i kulturoloskih studija.

Tri su karakteristicne koncepcije tehnoestetike. Najprije tehnoestetika avangarde (od futurizma do konstruktivizma; koja projektira utopijsku viziju novog industrijskog drustva predstavljenom u idejama napretka, brzine i masovne potrosnje, zatim tehnoestetika neoavangarde (umjetnost nakon enformela, neokonstruktivizam, kineticka umjetnost, rana elektronska umjetnost; koja ostvaruje svoju utopijsku viziju sinteze znanosti i umjetnosti kroz artikulaciju laboratorijskog istrazivanja umjetnika po uzoru na rad znanstvenika, i na kraju nova tehnoestetika postmoderne koja elektronskim informacijskim sutavima (video, TV, kompjuterske mreze, cyberspace) pristupa kao sredstvima i orudjima masovne kulture i potrosnje informacija.

Umjetnik izmedju mesije i hakera

Umjetnik avangarde je neka vrsta tehno-mesije koji anticipira ono sto je jos uvijek nezirecivo. Umjetnik neoavangarde preuzima funkcije znanstvenika i tehnicara, on umjetnost od estetskog efekta vraca tehnickom (medijskom) istrazivanju instrumentalnog i objasnjavajuceg znanja. Umjetnik postmoderne je potrosac koji se ne razlikuje mnogo od tehnicara, hakera ili producenta, zapravo, on vise ne stvara, vec organizira medijski poredak koji omogucuje proizvodnju, razmjenu i potrosnju umjetnickih ili estetskih efekata.

Temelja poznomoderne i postmoderne tehnoestetike zasnovali su Jacques Derrida, Jean Baudrillard, Paul Virilio, Felix Guattari i tako dalje. Po Baudrillardu danas vise ne postoji scena i nema ogledala, postoji samo ekran i mreza. Nema vise transcendencije i dubine, postoji samo imanentna povrsina dogadjaja, glatka i delatna povrsina komunikacije. Prostor kulture nastao produkcijom novih medija gradi svijet nove stvarnosti, hiperstvarnosti. Modernisticka kontemplacija izdvojenih i autonomnih estetskih i umjetnickih svojstava umjetnickog objekta zamijenjena je ekstazom spektakla prozimanja masovne i visoke umjetnosti, a ekstaza spektakla, pak, zamijenjena je usamljenickom opscenoscu, opcinjenoscu, fatalizmom i narcistickim suocavanjem s ekranom i svjetlosno/informacijskom igrom zavodjenja. Prevladavanje ekstaze spektakla vodjeno je zamjenom performativnog materijala informativnom mrezom. Opscenost pocinje kada nestaje iluzija, kada je sve izlozeno sirovom i neumoljivom svjetlu informacije i komunikacije. Ekstaza nastaje kada se sve funkcije ukinu i kada se svi dogadjaji, svi prostori, sva sjecanja dokidaju u jednoj jedinoj dimenziji informacije. Ove igre vise ne podrazumijevaju igre za scenu (spektakl za Drugo). One su usamljenicko uzivanje u cistoj opcinjenosti, slucajnoj i psihotropskoj. Ako je scena spektakla zavodila, opscenost opcinjava. Jedina istinska zelja je zelja za tehnickom vjestinom produkcije predstava na mjestu stvarnosti - uzivanja. U ekstremnom obliku "jedina istinska zelja" je "zelja masine" (Deleuz) koja na mjestu ljudske zelje nudi varijante elektronske zelje. Fatalizam je svijest o tehnickom kruzenju koje brise vidljiv i smislen odnos uzroka i posljedice, sve se desava u "carstvu" regulacije feedbacka. Fatalizam se otkriva u tome sto je sve poznato na samom pocetku i otkrivanje ili istrazivanje je ponavljanje pocetnog znanja o "tehnickom" ishodu igre. Narcizam je odnos subjekta i ekrana kojime se subjekt preobrazavaju u objekt.

Tehnoestetika je uvela niz novih termina koji se koriste i kao metafore i kao doslovni opisi aktualnog prostora egzistencije. Hardware je konkretan predmet koji omogucuje realizaciju softwarea u procesu unosa, obrade i iznosa podataka. To je elektronska struktura koja posjeduje odredljivu, konacnu i specificnu ontologiju, materijalisticku ontologiju utemeljenja realnog prostora i vremena. Software je formalni jezicni zapis pomocu kojih kompjuter prima, obradjuje i prikazuje odgovarajuce sadrzaje. On ima odlike lingvistickog, semiotickog i, u razradjenim korisnickim varijantama, semioloskog sistema. Zato je software kvaziontoloski sistem kao i bilo koji drugi jezik. Software nije odredjen aspektima postojanja u realnom prostoru i vremenu, vec aspektima prikazivanja - od Imagionarne do Simbolne predstave.

Ekran kao povrsina zelje

Ekran je povrsina na koju se projicira ili na kojoj se obrazuje slika. Razlikujemo cetiri upotrebe pojma ekran: ekran sa svjetlosnom slikom, ekran s elektronskom slikom, psihoanaliticka metafora ekrana i bodrijarovska simulacijska metafora ekrana. Ekran sa svjetlosnom slikom nastaje kada se na odredjenu povrsinu iz svjetlosnog izvora projicira sjena ili filmski, ili fotografski dijapozitiv, i zasnovan je na ideji analogne predstave oblika oblikom. Ekran s elektronskom slikom je elektronska cijev koja omogucuje da se analogno/digitalna informacija prikazuje kao vizualna. Elektronski ekran povezan je s elektronskim sistemom koji obradjuje ili generira informacije/ algoritme u formi vizualne predstave. Psihoanaliticka, lakanovska predstava ekrana definira fantazmu kao ekran koji odvaja subjekt od realnosti, odnosno ekran se pojavljuje kao forma nemoguceg sporazumijevanja, nemoguceg vidjenja Realnog. Fantazma je okvir koji za svaki subjekt uvjetuje skup njegovih reprezentacija. Ekran kao fantazma sluzeci se Simbolnim i Imaginarnim, onemogucuje pogledu da vidi ono sto gleda. Ekran je povrsina efekata Simbolnog i Imaginarnog u pre(i)krivanju Realnog. Ishodiste simbolizacije je gubitak objekta. Ekran cini pogled ponovljivim, odlozenim, pomjerenim u prostoru i vremenu. Ekranski efekt je razlicit od optickog efekta geometrijskog i svjetlosnog prostora. Pogled prolazi kroz prostor. Ekran kao da propusta pogled, ali u stvari, zaustavlja ga. Ekran je granica. Sve se odigrava na povrsini koja kao da je povrsina na kojoj se pokazuje zelja.

Baudrillardova metaforizacija ekrana je postlakanovska i simbolizacijska. Ona je postatlakanovska zato sto ekran-fantazam vidi kao jedini moguci objekt koji se upisuje na mjestu pojavnosti i subjekta i objekta. Kada Baudrillard kaze da je objekt danas u sredistu svijeta, to zapravo kaze da ekran zauzima mjesto koje su u humanistickim determinacijama zauzimali i objekt i subjekt, bivajuci istovremeno i objekt i subjekt u sredistu svijeta. Bivajuci ne znaci ontoloski prisutan, vec prikazan. Predstava i predstava predstave jest jedino moguce prisustvo, a to znaci manjak. Paradoksalno manjak je jedino prisustvo i to ne samo pogleda, vec i samog bica, odnosno, samog objekta. Baudrillardova metaforizacija ekrana je simulacijska zato sto i subjekt i objekt ne postoje po sebi (apriori) kao stvari svijeta, vec samo kao ekranske projekcije simbolnog preobrazaja u imaginarno. Subjekt i objekt su efekti tehnickih operacija na skupu znakova koji stvaraju imaginarni efekt koji moze biti jedan neponovljivi uzorak i slika beskrajno mnogo puta multiplicirana posredstvom satelitskog prijenosa TV slike ili posredstvom kompjuterskih mreza. Ekran omogucuje elektronski promiskuitet u beskrajnom zavodjenju ekranske slike i oka, ekranske slike i ekranske slike.

Ekran na ekranu

U suvremenoj umjetnosti pojam ekrana se koristi doslovno (kao sredstvo izrazavanja i prikazivanja) i metaforicno (kao konceptualna matrica prikazivanja i tematiziranja artificijelne slike). Elektronski tekst je tekst odvojen od tiska, generiran, memoriran i posredstvom ekrana ucinjen dostupnim za citanje. Ekranske umjetnosti (film, video, kompjuter i interaktivne mreze) hipoteticki su subjekti i hipoteticki objekti dostupni oku, a to znaci i zelji. Cak i slikarstvo preuzima formu ekrana postajuci kopija kopije (simulacija simulacije) u mimetickom oponasanju elektronske ili svjetlosne povrsine. Slovenski slikar Bojan Gorenec zapisuje: "Prije oblikovanja ekrana u slici valja se suociti s ekranima pred slikom, spoznati raznorodnost vidjenja i stvari, sto znaci prepoznati vlastiti uzitak u slici". U skulpturi se ekranskom povrsinom naziva povrsina metala obradjena do ogledalnog sjaja. Uvodjenjem pojma ekranske umjetnosti, u smislu elektronskih kompjuterskih sistema prikazivanja, ukazuje se da vise nema bitnih razlika izmedju prezentacije knjizevnog teksta, slike, video ili filmskog komada. U svakom od slucajeva u pitanju je softverska (simbolna) obrada slike (imaginarnog).

Elektronska proteza je metaforicki naziv za interfejse koji povezuju bioloski organizam s elektronskim cybernetickim regulacijskim sistemom. Termin je uveo Paul Virilio da bi opisao kompleksne odnose subjekta i novog artificijelnog elektronskog oruzja, a izveden je iz cybernetske rukavice i kasnije kacige koji omogucuju regulacijski odnos izmedju subjekta u fizickom prostoru i transformacijskih interaktivnih slika u virtualnom ekranskom prostoru. Prihvatimo li pojam elektronske proteze, razlikujemo elektronsku protezu kao dio radne opreme (proizvodnja, medicina) ili igre u virtualnom prostoru, dakle u njezinu doslovnom znacenju, i elektronsku protezu kao posrednika u ostvarivanju anestetskog iskustva, dozivljaja koji nije vezan za culnu recepciju tradicionalne estetike: vid, sluh, dodir. Takodjer moramo razlikovati i elektronski burzovni ili ekonomski sistem kao posrednika u razmjeni drustvenih vrijednosti i elektronsku protezu kao posrednika u sazimanju prostornih i vremenskih distanci urbanog i planetarnog prostora i vremena (satelitski prijenosi i kompjuterske mreze).

The Man Machine

Ideologiju elektronskog povezivanja je mozda najpreciznije izrekla Donna Haraway: "Radije bih bila cyborg nego boginja." Njena izjava je istovremeno apologija tehnoloskoj artikulaciji subjekta i feministicki subverzivni stav koji prekida ideologiju prirodnog poretka identificiranja zene kao subjekta u podjeli rada i dobara. S druge strane, elektronska hipoteza omogucuje prikazivanje apokalipticnog drustva izoliranih jedinki. Kasni modernizam sezdesetih i ranih sedamdesetih godina, odnosno, rani postmodernizam kasnih sedamdesetih i ranih osamdesetih karakterizira zamisao masovne kulture spektakla. U pitanju je prividno zajednistvo ostvareno na kultu masovne potrosnje. Kasna postmoderna ili tehno-postmoderna situaciju spektakla razbija i svodi na izoliranu jedinku ispred ekrana. Prema Baudrillardu: "Privatna telematika: svatko je postavljen za komande hipotetske masine, izoliran u stanju savrsene suverenosti, na beskrajnoj udaljenosti od svakog izvornog univerzuma..."

Cyborg je umjetni, artificijelni 'organizam'. Konceptualno razlikujemo cyborg kao umjetno tijelo razlicito od drugih tijela i izdvojeno iz prostora, i cyborg kao umjetni regulacijski sistem uspostavljen izmedju bioloskog organizma ili ekoloske prirodne sredine i elektronsko-mehanickog sistema. U metaforicnom smislu cyborgom se naziva svako umjetno tijelo, otjelotvorenje ili oprostorenje u rasponu od video -kompjuterske instalacije preko mehanickih lutaka ili bioloskih tijela s protezama do cybernetickih produkata ili znanstvenofantasticnih zamisli paramitskih bica. Cyborg je metaforicko bice travestije u ekranskom svijetu 'nove elektronske simulacijske realnosti'.

Cyberontologija je ontologija odsutnog oznacitelja. Ontologija 'sigurnog seksa' (seksa u medijskoj fantaziji) ili 'dematerijalizirane umjetnosti' elektronskih povrsina. Prostor i vrijeme (Virilio) sazimaju se u vremenu. Realno vrijeme (vrijeme pogleda, vrijeme estetskog zadovoljstva, vrijeme erotskog nadrazaja) skracuje se i dovodi do jedinicnog trenutka elektronske obrade i prijenosa podataka.

Telekultura je planetarna mreza televizijskih informacija koje sazimaju i prostor i vrijeme do trenutka prijenosa televizijske informacije (brzine svjetlosti). Televizija i teleakcija ne zahtijevaju vise ljudsku tjelesnu mobilnost. Telemarketing, teleposao (radno mjesto za terminalom u privatnom domu), e-mail, teleteorija itd. grade 'nevidljivu mrezu' promijenjenih odnosa baze i nadgradnje. Subjekt telekulture je tijelo produzeno elektronskim 'protezama' koje sazimlju prostor i vrijeme u stanje ekrana.

Hypertekst je tekst cija je svaka jedinica povezana s drugim tekstovima. Iz jedne tekstualne jedinice prelazi se u druge tekstove i iz njihovih jedinica u nove i nove tekstualne formacije. Zamisao hyperteksta povezana s odgovarajucim kompjuterskim sistemom omogucuje beskrajno povezivanje svakog postojeceg teksta sa svakim drugim postojecim tekstom (elektronski tekstualni promiskuitet). Time je zamisao intertekstualnosti dovedena do univerzalnog sistema generiranja tekstualnog svijeta koji je otvoren i promjenljiv sistem beskrajnog re/produciranja tekstova i njihovih fragmenata.

Postmoderna ekstaza ekstaze

Ekstaza je zanos uzivanja. Kada se sve socijalne i psiholoske funkcije subjekta svedu na jednu dimenziju, dimenziju uzivanja, tada mozemo govoriti o ekstazi. Ekstaza je odredjena asimtericnim i vanjskim odnosom subjekta i Drugog. U ekstazi se kompleksno polje odnosa subjekta i Drugog svodi na jednu dimenziju uzivanja Drugog, uzivanja u Drugom, uzivanja s Drugim, uzivanja pomocu Drugog. Razlikujemo grubo tradicionalnu transcedentalnu ekstazu, modernu ekstazu diferenciranog subjekta i postmodernu tehnoekstazu masovne kulture. Tradicionalna transcedentalna ekstaza je uzivanje u velikom, nematerijalnom, nedosegnutom, ali anticipirajucem Drugom. Moderna ekstaza diferenciranog subjekta je uzivanje u ili s egzistencijalnim (prirodoznanstveno i socijalno odredljivim) asimetricnim Drugim. Moderni subjekt je izdvojen iz transcedentalnog kontinuuma univerzuma pokazujuci se kao usamljena i izdvojena jedinka. Ideja ekstaze je tu nekonzistentna: pojam ekstaze se identificira s erotskom i seksualnom ekstazom u tjelesnom uzivanju (egzibicionizam, voajerizam, fetisizam, autoerotizam, kao i s psihodelicnom iskustvima ili politickim odnosima subjekta, kolektiva i univerzalne ideje. Sto je najvaznije, identificira se pojam ekstaze s potrosackom masovnom kulturom kroz fetisizam proizvodnje, kupovine i potrosnje robe, pseudotranscedentalizam u ekstazi masovnog spektakla (sport, rock) i sistemi prikazivanja Drugog kroz Drugo magazina, filma ili TV-serije, odnosno, fikcionalnog Drugog koji izvodi ritual uzivanja za pasivni ne-ekstaticki subjekt. U modernoj kulturi ekstaza se umjetnickim djelom izrazava, a ne samo prikazuje. Umjetnici moderne ekstazu prikazuju metaforom i doslovno (body art, tjelesni teatar, oralna poezija, underground film). Postmoderna tehno ekstaza masovne kulture je hyperekstaza (ekstaza ekstaze) koja se zasniva na slozenom sklopu. Ekstaza nije ni transcedentalno ni prirodoznanstveno stanje subjekta, vec oblik kulturoloski neodredjenih efekata simbolnog i imaginarnog medijskog priozvodjenja odnosa izmedju subjekta i Drugog. Ekstaza je efekt prikazivanja kojim se eklekticki prikazuju razliciti simbolni i imaginarni efekti memoriranih kodova uzivanja. Estetsko povezivanje je ono koje mediji ostvaruju preko uobicajenih culnih prezentacija (slika, tekst, zvuk, dodir, miris), a anestetsko povezivanje ono koje mediji ostvaruju preko cybernetskih regulacijskih odnosa izmedju ljudskog tijela, elektronskih proteza i virtualnog prostora kompjutera i mreze.

Hladna komunikacijska opscenost

Po Baudrillardu, kada se sve funkcije dokinu u jednoj jedinoj dimenziji, dimenziji komunikacije, to je onda ekstaza. Kada se svi dogadjaji, svi prostori, sva sjecanja dokidaju u jednoj jedinoj dimenziji informacije to je opscenost. Baudrillard naglasava: "Mi vise nismo u drami alijenacije, mi smo u ekstazi komunikacije. A ta ekstaza je opscena. Jer opsceno je ono sto onemogucuje svaki sljedeci pogled, svaku sliku, svako predstavljanje. Nije seksualnost jedina koja postaje opscena: danas postoji pornografija informiranja i komuniciranja, pornografija elektricnih mreza, funkcija i objekata u njihovoj citljivosti, njihovoj promjenljivosti, njihovoj raspolozivosti, njihovoj uredjenosti, njihovoj performativnosti... Toplu seksualnu opscenost zamjenjuje hladna komunikacijska opscenost".

Dok je za tradicionalnu trenscedentalnu ekstazu asimetricno i posredno alegorijsko prikazivanje slikarstva, skulpture, poezije i proze nacin oblikovanja uzivanja, za modernu ekstazu to su metafora i doslovnost izraza. Za postmodernu ekstazu to je asimetricna pluralna i eklekticka simulacija simbolnog i imaginarnog poretka efekata ekrana i mreze.

Ako bi se pojam ekstaze promatrao kao politicki oblik identificiranja subjekata povijesne kulture, mozemo izvesti sljedecu shemu:

1).ekstaza je politicki kod tradicionalnog teoloskog poretka svijeta.

2) ekstaza je politicki kod modernog prirodoznanstvenog poretka drustva.

3) ekstaza je politicki kod postmodernog tehnomedijskog poretka interaktivnih deteritorijaliziranih mreza. Ekstaza u politickom smislu moze biti sredstvo dominacije kojime drustvo (drzavni ili religiozni poglavar, drzavne i birokratske institucije) ogranicava, usmjerava i zadovoljava subjekt pretvarajuci ga u roba vlastitih zelja, a moze biti i subverzivno sredstvo emancipacije, otpora i revolucije kada provocira, razara i mijenja dominantne i represivne moduse proizvodnje, razmjene i potrosnje zelje.

 

cybertheory sadrzaj

arkzin home